Kültür Bütçesinde Artış Şart: “Özel Sektör Katkısı İçin Devlet Önce Kendisi Adım Atmalı”

Hollanda’da kültür sektörünün daha güçlü bir özel sektör desteğine kavuşması için öncelikle devletin kültüre ayırdığı bütçeyi artırması gerektiği belirtildi. Son yirmi yılda ekonomik büyüme ve enflasyona rağmen kültür ve sanat için ayrılan kamu kaynaklarının gerilediği, aynı dönemde özel sektörün katkılarının ise neredeyse değişmeden kaldığı vurgulandı. Bu da “devlet bütçesi azalırsa özel sektör daha çok destek verir” yönündeki varsayımın gerçekte işlemediğini ortaya koydu.

Bu tespitler, Hollanda Kültür Konseyi tarafından bugün yayımlanan “Herkesin Payı: Kültür Sektörü İçin Dengeli Bir Finansal Ekosistem” başlıklı raporda yer aldı. Rapor, Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın (OCW) talebi üzerine hazırlandı ve kültür sektöründe daha dayanıklı bir finansal yapının nasıl oluşturulabileceğini inceledi.

“Kültürün Değeri İçin Herkes Kendi Payını Üstlenmeli”

Kültür Konseyi Başkanı Kristel Baele, kültürel ekosistemin güçlenmesi için kamu kurumlarının, özel finansörlerin ve sektörün birlikte sorumluluk üstlenmesi gerektiğini belirtti:

“Ancak tüm taraflar kendi payını ortaya koyarsa kültür için dengeli bir finansal ekosistem oluşabilir. Bu, kültürün toplumdaki değerini herkes için güçlendirmek açısından kritik öneme sahip.”

Baele, yükselen maliyetler, artan fiyatlar ve kamu ile özel kaynaklardan gelen gelirin oransal olarak azalmasının kültür kurumlarının finansal sürdürülebilirliğini giderek daha fazla tehdit ettiğini kaydetti.

Kültür Bütçesi 20 Yılda Geriledi

2005’ten bu yana kültür harcamaları nominal olarak artsa da, toplam devlet bütçesi içindeki payı %0,47’den %0,35’e düştü. Bu azalma nedeniyle kültür sektörü yıllık bazda 500 milyon euroya yakın kayıp yaşıyor.

Konsey, mevcut açığın kapatılması için kültür bütçesine yıllık 250 milyon euroluk ilave kaynak sağlanmasını öneriyor.

Ayrıca, kültür için enflasyon düzeltmesinin yasal güvence altında olmamasının ciddi bir eksiklik olduğu, tıpkı diğer sektörlerde olduğu gibi kültür için de yasal enflasyon düzeltmesi getirilmesi gerektiği ifade ediliyor.

Bütçe Artışı Nerelere Harcanacak?

Konsey, ek bütçenin şu alanlara katkı sağlaması gerektiğini vurguluyor:

Bölgesel düzeyde kültürün daha dengeli dağılımı

Yeni izleyici gruplarına ulaşılması

Daha geniş bir sanat ve kalite anlayışı

Genç yeteneklerin geliştirilmesi

Kültür eğitiminin güçlendirilmesi

Bu hedefler, Kültür Konseyi’nin 2024 başında yayımladığı “Kültüre Erişim: 2029’a Doğru Yeni Bir Kültür Düzeni” raporundaki önerilerle de uyumlu.

Özel Finansörler İçin Güven Şart

Raporda, kültür kurumlarının daha yüksek bir karşılık fonuna (weerstandsvermogen) sahip olmasına izin verilmesi gerektiği belirtiliyor. Bu, kurumların dayanıklılığını artırırken özel finansörlerin de destek vermekten kaçınmamasını sağlayacak.

Ayrıca özel sektör ile kamu kurumları arasında yapılacak eş finansman ve ortak fon modellerinin (matchfunding) kültür için daha fazla kaynak yaratabileceği ifade ediliyor.

ANBI Statüsü Daha Etkin Kullanılmalı

Kültür kurumlarının Hollanda’daki ANBI statüsünü (kamu yararına çalışan kuruluş) daha iyi değerlendirmesi gerektiği belirtiliyor. Önümüzdeki yıllarda beklenen büyük nesiller arası servet aktarımı, bireysel bağışlar için önemli bir potansiyel oluşturuyor.

Konsey, bağışları teşvik eden Geefwet gibi vergi avantajlarının korunmasının kritik olduğunu vurguluyor. Bu düzenlemeler hakkında yaşanan belirsizliklerin, bireysel bağışçıları, şirketleri ve özel fonları caydırdığı belirtiliyor.

Özel Katkılar 20 Yıldır Neredeyse Değişmedi

2005 ile 2023 arasında kültüre yapılan özel bağışlar yaklaşık aynı düzeyde kaldı ve 2015’ten bu yana yıllık 400 milyon euro civarında seyrediyor. Bu miktar, devletin kültüre ayırdığı fonların yalnızca %10’una denk geliyor.

Rapor, Geçici Bakan Gouke Moes’e Sunuldu

Hazırlanan rapor, OCW Bakanı Gouke Moes’e sunuldu. Rapora uzmanlık katkısı sağlayan komisyona eski üst düzey bürokrat Geert van Maanen başkanlık etti. Komisyon üyeleri arasında Michel Knoppel, Ellen Loots ve Edo Righini yer aldı.

Inhaalslag Voor Cultuurbudget Nodig: “Overheid Moet Zelf Voorbeeld Geven om Meer Private Bijdragen te StimulerEN”

Om de culturele sector in Nederland sterker te maken en meer private bijdragen te stimuleren, moet de overheid eerst zelf een financieel krachtig signaal afgeven. De afgelopen twintig jaar zijn de publieke uitgaven aan kunst en cultuur gedaald in verhouding tot de economische groei en inflatie. In dezelfde periode bleven private bijdragen vrijwel gelijk. Daarmee blijkt de aanname dat minder overheidsgeld vanzelf leidt tot meer private steun in de praktijk onjuist.

Deze conclusies staan in het advies van de Raad voor Cultuur, dat vandaag is gepubliceerd onder de titel “Ieder zijn aandeel – Naar een evenwichtig financieel ecosysteem voor de cultuursector.” Het advies is opgesteld op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en onderzoekt hoe een financieel stabielere en weerbaardere cultuursector kan worden bereikt.

“Iedereen Moet Zijn Deel Bijdragen aan het Culturele Ecosysteem”

Volgens Kristel Baele, voorzitter van de Raad voor Cultuur, is samenwerking tussen overheid, private financiers en de sector zelf essentieel:

“Alleen als iedere partij zijn aandeel levert, kan er een evenwichtig financieel ecosysteem ontstaan. Dat is van groot belang om de waarde van cultuur voor iedereen in onze samenleving te versterken.”

Baele wijst op stijgende prijzen, oplopende kosten en dalende inkomsten uit publieke én private bronnen, waardoor de financiële positie van veel culturele organisaties steeds meer onder druk komt te staan.

Cultuurbudget Daalt Al Jaren Relatief

Hoewel de cultuuruitgaven sinds 2005 in absolute zin zijn gestegen, daalde het aandeel binnen de totale rijksbegroting van 0,47% naar 0,35%. Hierdoor loopt de culturele sector jaarlijks ruim 500 miljoen euro mis.

De raad pleit daarom voor een inhaalslag en adviseert het Rijk om het jaarlijkse cultuurbudget met 250 miljoen euro te verhogen.

Daarnaast ontbreekt voor de culturele sector een automatische wettelijke inflatiecorrectie, in tegenstelling tot andere sectoren. De raad adviseert om deze alsnog wettelijk vast te leggen.

Waar Moet het Extra Geld naartoe?

Volgens de Raad voor Cultuur kan de budgetverhoging worden ingezet voor:

Een evenwichtigere regionale spreiding van cultuur

Het bereiken van nieuwe publieksgroepen

Een bredere definitie van kunst en kwaliteit

Talentontwikkeling

Extra impuls voor cultuureducatie

Deze doelen sluiten aan bij het eerdere advies “Toegang tot cultuur – Op weg naar een nieuw bestel in 2029”.

Meer Financiële Weerbaarheid Nodig

De raad adviseert publieke financiers om culturele instellingen meer ruimte te geven voor het opbouwen van weerstandsvermogen. Dat vergroot hun financiële stabiliteit en maakt hen aantrekkelijker voor private investeerders, die vaak afhaken als een organisatie te weinig reserves heeft.

Door clustering en matchfunding kunnen samenwerking tussen overheid en private partijen bovendien extra middelen opleveren voor cultuur.

ANBI-Status Beter Benutten

Culturele instellingen kunnen volgens de raad hun ANBI-status (algemeen nut beogende instelling) beter benutten. De te verwachten grote intergenerationele vermogensoverdracht biedt kansen voor meer particuliere giften.

Daarbij is behoud van fiscale stimuleringsmaatregelen, zoals de Geefwet, essentieel. Onzekerheid over het voortbestaan daarvan schrikt particulieren, bedrijven en private fondsen af.

Private Bijdragen Al Jaren Stabiel

Tussen 2005 en 2023 bleven de private bijdragen aan cultuur vrijwel stabiel. Sinds 2015 bedraagt het jaarlijkse totaal ongeveer 400 miljoen euro — slechts 10% van wat de overheid jaarlijks aan cultuur besteedt.

Advies Aangeboden aan Demissionair Minister Moes

Het advies is overhandigd aan demissionair OCW-minister Gouke Moes. De deskundigencommissie stond onder leiding van oud-topambtenaar Geert van Maanen. De overige commissieleden zijn Michel Knoppel, Ellen Loots en Edo Righini.